Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, twórca Akademii Leona Koźmińskiego. Foto dzięki uprzejmości ALK

Warszawa – 04 października 2018

Dzięki uprzejmości dziennika „Rzeczpospolita” zamieszczamy poniżej pełny tekst artykułu prof. dr hab. Andrzeja K. Koźmińskiego, twórcy Akademii Leona Koźmińskiego, zamieszczony w dzisiejszym wydaniu dziennika „Rzeczpospolita”, w ramach projektu Polska 2050.


Trzy bariery polskie

Przez cały okres nowoczesności (czyli poczynając od rewolucji przemysłowej) historia rozwoju Polski, a właściwie ziem polskich, wyznaczona była z jednej strony przez żmudne pokonywanie odziedziczonych barier i ograniczeń, a z drugiej przez szanse i zagrożenia, jakie stwarzało zewnętrzne otoczenie międzynarodowe.
Podobnie będzie i w najbliższych dziesięcioleciach.

W całym tym okresie, pomijając tragiczne czasy wojen, bywały okresy szybszego i wolniejszego rozwoju.
Tempo i kierunek zmian były w przeważającej mierze uwarunkowane zewnętrznie (np. rozwój przemysłu tekstylnego w zaborze rosyjskim czy polskich stoczni w ramach RWPG, czyli organizacji gospodarczej sowieckiego imperium).

W okresie międzywojennym odrodzone państwo polskie przejęło inicjatywę modernizacji Polski, ale czasu było zbyt mało, a zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania zbyt trudne, by odrobić wiekowe zapóźnienie wobec wiodących krajów Europy.

Na tym historycznym tle niemal 30-letni okres po 1989 roku jawi się jako pasmo nieznanych przedtem ekonomicznych sukcesów.
Aby w pełni zdać sobie z tego sprawę, warto sięgnąć do wydanej w tym roku przez Oxford University Press książki Marcina Piątkowskiego „Europe's Growth Champion" przedstawiającej szczegółowo anatomię tego sukcesu.
Jego miarą jest chociażby to, że z około 30 proc. PKB „starej piętnastki" UE na mieszkańca w 1990 roku, w 2017 roku Polska osiągnęła poziom 57 proc., a skala realnej konsumpcji wyniosła 70 proc. przeciętnej w strefie euro.
Jak przekonuje Piątkowski, jest to sukces unikalny w skali globu, nawet w porównaniu z „azjatyckimi tygrysami".


Źródła sukcesu

Jest wiele przyczyn ekonomicznego sukcesu polskiej transformacji.
Jako szczególnie istotne warto wymienić:

• wysoki udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB już w ostatnich latach komunizmu;

• częste wyjazdy zarobkowe Polaków na Zachód i wynikające z nich znaczne oszczędności prywatne w „twardych" walutach jako źródło kapitału początkowego;

• szybkie i radykalne opanowanie inflacji, rozsądną politykę monetarną, zdrowy system bankowy pod nadzorem państwa;

• wysokie kwalifikacje, wydajność i relatywnie niskie wynagrodzenia pracowników;

• proces prywatyzacji, który doprowadził do przewagi kapitału zagranicznego i rodzimej przedsiębiorczości nad politycznie zakorzenionymi „oligarchami";

• wysoki poziom absorpcji środków UE i ogólnie dobra koniunktura w Europie, a zwłaszcza w Niemczech;

• rządy prawa i stosunkowo niski poziom korupcji w porównaniu z innymi krajami regionu (vide Węgry czy Czechy nie mówiąc np. o Ukrainie);

• - szybki wzrost poziomu edukacji.

Przede wszystkim jednak sukces zawdzięczamy pragmatycznej i proreformatorskiej polityce kolejnych rządów, które następując po sobie w wyniku demokratycznego procesu, w niemałej mierze korygowały błędy poprzedników.

Oczywiście mogło być lepiej i bez trudu można wymienić istotne niekiedy niedociągnięcia w każdym z wymienionych punktów.
Ale niewątpliwie ogólnie transformacja poszła nam lepiej niż w innych krajach regionu.

Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, twórca Akademii Leona Koźmińskiego. Foto dzięki uprzejmości ALK

Przeszkody do pokonania

O ile bieżącą sytuację gospodarczą kraju można określić jako dobrą, to nietrudno zauważyć, że wymienione powyżej źródła dotychczasowych sukcesów tracą na aktualności i znaczeniu, skazane są na gaśnięcie w czasie lub nie wytrzymują konfrontacji z już osiągniętym lub aspiracyjnym poziomem rozwoju.

Trzeba więc przyjrzeć się tym barierom rozwoju, z którymi wypadnie nam się zmierzyć w najbliższych dekadach w perspektywie do roku 2050.

Pokuszę się o omówienie trzech z nich.

Znamienne jest to, że mają one charakter społeczny.
Można powiedzieć, że jest to „społeczna cena" za osiągnięty sukces ekonomiczny.
Są to swego rodzaju bariery pierwotne – z nich wynikają bowiem twarde ograniczenia najczęściej wymieniane przez ekonomistów: demograficzne, energetyczne, kapitałowe, technologiczne i inne.

Pierwsza bariera, która może zahamować dalszy rozwój, to bariera aspiracji, a ściślej pokusa ich szybkiego i łatwego realizowania.

W społeczeństwach, w których poziom i jakość życia szybko rosną, przy nieuniknionym rozwarstwieniu, sukces ekonomiczny jest dostrzegalny, i potęguje aspiracje, a niekiedy zawiść. Dodatkowo wzmaga je możliwość bezpośredniej obserwacji zamożniejszych części Europy.

Znamienne słowa na ten temat wielkiego kronikarza Jana Długosza docierają do nas już z XV wieku:
„Jeśli różne narody odznaczają się rozmaitymi przymiotami jak i wadami to naród polski jest skłonny do zazdrości i potwarzy".
Bywają one potężnym paliwem politycznym.

Aspiracje mogą być czynnikiem prorozwojowym, pod warunkiem że realizowane są poprzez pracę, przedsiębiorczość, zwiększoną wydajność.

Jeżeli jednak politycy w poszukiwaniu poparcia decydują się szybko realizować rosnące aspiracje przez ekspansywną i kosztowną politykę socjalną (np. w postaci bezwarunkowych świadczeń pieniężnych lub przywilejów) finansowaną twardymi zobowiązaniami budżetu, wówczas nawet osiągając pozytywne efekty w krótkim okresie, w dłuższej perspektywie budują barierę rozwoju.

Po pierwsze bowiem osłabiają motywację do pracy i chęć aktywnego uczestnictwa w rynku pracy, a po drugie, zwłaszcza w warunkach wysokiego zadłużenia, narażają gospodarkę na wstrząs, w przypadku pogorszenia koniunktury, zwłaszcza zewnętrznej, i konieczności finansowania „dobrobytu" nadmiernym długiem lub podatkiem inflacyjnym.

Pokusa działania w ten sposób, nazwijmy ją „pokusą grecką" (żeby nie powiedzieć „wenezuelską"), pojawia się zwłaszcza w okresach dobrej koniunktury.
I to jest nasz obecny przypadek.

Nasza gospodarka jest mocno zależna od koniunktury międzynarodowej, a zwłaszcza europejskiej.
Ulega ona nieuchronnym fluktuacjom, ostatnio coraz trudniejszym do przewidzenia ze względu na czynniki polityczne, takie jak brexit czy polityka handlowa administracji amerykańskiej.
W ciągu najbliższych dziesięcioleci z pewnością nieraz „wahnie się" w dół.
Trzeba być na to przygotowanym, gromadząc nadwyżki budżetowe i bezpieczne rezerwy.


Zasadzka braku zaufania

Druga to bariera zaufania.

Badania socjologiczne niezmiennie wskazują, że od lat poziom zaufania w naszym społeczeństwie jest katastrofalnie niski – ponad czterokrotnie niższy niż w krajach skandynawskich.
To zjawisko ma co najmniej dwa podstawowe wymiary: zaufanie do państwa i ogólnie do instytucji oraz zaufanie ludzi do siebie wzajemnie.

W ciągu wieków poprzedzających rozbiory państwo polskie było coraz słabsze i coraz bardziej nieudolne.
Nie budziło więc zaufania obywateli.
Ideałem była „złota wolność szlachecka".

Odzyskanie państwowości w 1918 roku zaowocowało powstaniem silnego i dobrze zorganizowanego, a nawet represyjnego organizmu państwowego.
Był on przedmiotem swoistego patriotycznego kultu.
I to państwo całkowicie zawiodło w 1939 roku, pozostawiając obywateli na pastwę okrutnych okupantów i skazując ich przez dziesięciolecia wyłącznie na własną i najbliższych zaradność.
W rezultacie nawet ci, którzy nigdy nie słyszeli o dramacie szosy zaleszczyckiej, wiedzą od dziadków i rodziców, że na państwo liczyć nie można.

Ta postawa przetrwała w PRL, owocując ekonomiczną samoobroną społeczeństwa przez pokolenia prywaciarzy, badylarzy, straganiarzy, cinkciarzy, handlujących turystów itp.
To oni wprowadzili nas w gospodarkę rynkową.
Ale cwaniacka mentalność przetrwała i w wolnej Polsce.
Państwo próbuje z nią walczyć, mnożąc przepisy, kontrole, zabezpieczenia, represje mniej lub bardziej skuteczne, choć nieraz uzasadnione, jak w przypadku zwalczania nadużyć podatkowych.

W rezultacie wzajemna nieufność pomiędzy państwem a biznesem, państwem a obywatelem nie maleje, a nawet okresami narasta, zwłaszcza wówczas, gdy przedmiotem gry politycznej staje się wymiar sprawiedliwości.

Efektem jest nie tylko postępująca mimo licznych pro biznesowych deklaracji biurokratyzacja, komplikująca i opóźniająca procesy gospodarowania, ale także ograniczanie inwestycji prywatnych i odpływ kapitału z Polski.

Wyrazem nieufności państwa do rynku, do przedsiębiorczości i przedsiębiorców jest tendencja „nacjonalizacji", czyli przejmowania na własność i pod zarząd państwowy kolejnych firm, a nawet całych branż.

To koncepcja archaiczna rodem z międzywojnia, która zagraża efektywności wykorzystania wartościowych zasobów poprzez bezpośredni import polityki do zarządzania.
Współczesne państwa dysponują znacznie bardziej precyzyjnymi i subtelnymi mechanizmami oddziaływania na gospodarkę.

Brak zaufania pomiędzy ludźmi owocuje negatywnymi skutkami zarówno w życiu społecznym jak i w biznesie.

W życiu społecznym nieufność owocuje słabością społeczeństwa obywatelskiego i organizacji pozarządowych, które ciągle bardzo niemrawo, choć ostatnio nieco silniej, przeciwstawiają się politykom, biurokracji i biznesowi walcząc o swoje grupowe interesy.

W sferze biznesu nieufność jest barierą rozwoju, przeszkadza bowiem aliansom i połączeniom firm, a także przekształceniom firm rodzinnych w spółki finansujące się na giełdzie.

To dlatego niewielkie są szanse na powstanie w Polsce regionalnych gigantów, nie mówiąc już o graczach w skali globalnej.

Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński, twórca Akademii Leona Koźmińskiego. Foto dzięki uprzejmości ALK

Brak ciągłości

Trzecia bariera to często omawiana i analizowana bariera polityczna.

Zajadłość walki politycznej i niezdolność do osiągania ponadpartyjnych kompromisów i porozumień ma w Polsce długą tradycję sięgającą końca I Rzeczypospolitej (Sarmaci kontra oświeceniowi kosmopolici), rozbiorów (romantycy kontra pozytywiści) czy II Rzeczypospolitej (endecy vs. piłsudczycy i socjaliści).

Przyczyną są głębokie i emocjonalnie przeżywane podziały światopoglądowe i ideologiczne.

Obecnie polską politykę dominuje równie głęboki i emocjonalny podział na „PiS i anty-PiS". On ma także swoje głębokie korzenie, które niestety nie są przedmiotem równie poważnej debaty, jak niegdyś między romantykami a pozytywistami, czy w Galicji między stańczykami a mesjanistami.

Efektem głębokości podziałów i zajadłości konfliktu jest brak ciągłości w polityce państwa.
Każda kolejna zwycięska opcja polityczna deprecjonuje i niszczy dorobek poprzednich, no i oczywiście całkowicie wymienia kadry, nawet jeśli nie zawsze na mniej kwalifikowane, to z pewnością mniej doświadczone i niedysponujące odpowiednim kapitałem kontaktów.

Odbija się to negatywnie na funkcjonowaniu państwa w otoczeniu międzynarodowym (także w wymiarze gospodarczym) i obniża jego prestiż, spychając je na dalekie peryferie świata zachodniego.

Przede wszystkim jednak brak politycznej ciągłości uniemożliwia realizację obliczonej na dekady długofalowej polityki w takich kluczowych obszarach, jak: energia, środowisko, edukacja, nauka czy obrona.

Kolejne wstrząsy polityczne i czystki kadrowe zakłócają naturalne procesy tworzenia się elit biznesowych, politycznych, intelektualnych, a nawet artystycznych.
Najlepszym tego procesu przykładem może być unicestwianie przez kolejne rządy instytucji służby cywilnej, potencjalnie stabilizującej administrację publiczną na szczeblu centralnym.

Społeczeństwo bez elit dryfuje.
Bariera kultury i praktyki politycznej jest najpoważniejszą przeszkodą w rozwoju kraju w perspektywie najbliższych dziesięcioleci.

Oczywiście jedynie wróżka byłaby w stanie odpowiedzieć na pytanie, jak w ciągu najbliższych dziesięcioleci będziemy sobie radzili z omówionymi powyżej barierami rozwojowymi.

Możliwe są zarówno optymistyczne jak i pesymistyczne scenariusze.
Pewne jest jedynie to, że będziemy się musieli z nimi zmierzyć i że w tej konfrontacji, jak zawsze dotąd w historii Polski, wiele będzie zależało od zewnętrznych uwarunkowań zarówno geopolitycznych jak i gospodarczych.


Prof. dr hab. Andrzej K. Koźmiński


Źródło: Dziennik „Rzeczpospolita”

http://www.rp.pl/  


Wizytówka prof. Andrzeja K. Koźmińskiego

http://www.kozminski.edu.pl/pl/kadra-i-badania/wyszukiwarka-pracownikow/wizytowka/?id=88  


Redakcja ASTROMAN Magazine zaprasza do przeczytania także innych artykułów dotyczących projektu Polska 2050, zamieszczonych na stronach internetowych dziennika „Rzeczpospolita”, w tym:

Chrabota: Powstaje strategia Polska 2050

https://www.rp.pl/article/20180926/OPINION/180929479  

Pietryga: Strategia na czasy przełomu

https://www.rp.pl/article/20180927/OPINION/309279868  

Szymanek: Nie zapomnieć o ludziach

https://www.rp.pl/article/20180927/OPINION/309279869  

Szułdrzyński: Przetrwanie polskości

https://www.rp.pl/article/20180927/OPINION/309279873  

Kowalczyk: Wyjrzyjmy z kokonu

https://www.rp.pl/article/20180927/OPINION/309279872  

Gomułka: Przyszłość Starego Świata

https://www.rp.pl/Opinie/309309912-Polska-2050-Przyszlosc-Starego-Swiata.html&cid=44  



ASTROMAN Magazine - 2018.09.10

The huge success of a Polish Kozminski University in the world rankings "Financial Times" Masters in Management 2018

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2580  


ASTROMAN Magazine - 2018.01.19

Prof. Andrzej K. Koźmiński: Suwerenność ekonomiczna we współczesnym świecie to mit

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2421  


ASTROMAN Magazine - 2017.12.09

Honorary doctorate of ESCP Europe, the oldest business school in Europe, to Professor Andrzej Koźmiński

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2398  


ASTROMAN Magazine - 2017.12.09

Profesor Witold Kieżun:  Patriotyzm ekonomiczny Koźmińskich

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2397  


ASTROMAN Magazine - 2017.05.09

Prof. Andrzej K. Koźmiński: Czwarta fala globalizacji

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2240  


ASTROMAN Magazine - 2017.02.02

Prof. Andrzej K. Koźmiński: Nowy pragmatyzm kontra nowy nacjonalizm

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2187  


ASTROMAN Magazine - 2016.12.05

Prof. Andrzej K. Koźmiński: Firmy muszą być zwinne

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=2167  


ASTROMAN Magazine - 2015.08.04

Prof. Andrzej Koźmiński: Dezercja elit

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=1947  


ASTROMAN Magazine - 2014.09.26

Profesorowie Akademii Leona Koźmińskiego: Grozi nam kryzys społeczny, a nie ekonomiczny

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=1796  


ASTROMAN Magazine - 2013.07.09

Prof. Andrzej Koźmiński: Hipokryzja i medycyna

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=1493  


ASTROMAN Magazine - 2013.02.20

Prof. Andrzej Koźmiński: Armia okupacyjna jest w Polsce

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=1412  


ASTROMAN Magazine - 2011.08.06

Najbardziej prestiżowa międzynarodowa akredytacja dla polskiej Akademii Leona Koźmińskiego

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=1029  


ASTROMAN Magazine - 2011.03.06

Błędy tak zwanych fachowców od gospodarki to nie wyjątek, tylko reguła

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=913  


ASTROMAN Magazine - 2010.10.27

Najlepszy w Polsce Executive MBA to program Akademii Koźmińskiego

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=830  


ASTROMAN Magazine - 2010.02.06

Trzeci sukces uczelni Koźmińskiego w rankingu "Financial Times"

https://www.astroman.com.pl/index.php?mod=magazine&a=read&id=659  



ASTROMAN Magazine

Publikacja tekstów pochodzących z wydawnictw prasowych bądź elektronicznych prezentowanych w ASTROMAN Magazine nie ma charakteru komercyjnego, służy wyłącznie celom edukacyjnym, dydaktycznym i naukowym - zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 04.02.1994 r. (Dz. U. z dn. 23.02.1994 r. nr 24, poz. 83).